W praktycznym ujęciu produkt finansowy jest jednocześnie usługą oferowaną nam przez instytucję pośrednictwa finansowego (np. przez bank). Przyjrzyjmy się jednak definicji terminu produktu finansowego zaproponowanej przez prof. dr hab. Małgorzatę Iwanicz-Drozdowską, eksperta w dziedzinie edukacji finansowej. Profesor jako produkt bądź usługę finansową definiuje usługę świadczoną przez podmiot działający w sektorze usług finansowych (pośrednika finansowego), która wiąże się z inwestowaniem lub pozyskiwaniem środków pieniężnych, a także z zapewnieniem odpowiedniego przepływu środków pieniężnych pomiędzy uczestnikami rynku. Może nią być, np. depozyt, kredyt, umowa ubezpieczenia, jednostka funduszu inwestycyjnego, polecenie przelewu bądź produkt zintegrowany. Usługa ta może być sprzedawana klientom zarówno przez instytucję tworzącą dany produkt (np. firma zarządzająca funduszem inwestycyjnym), jak i instytucję wyłącznie pośredniczącą w zawieraniu transakcji (np. firma doradztwa finansowego). Tak zbudowania definicja wskazuje na bardzo szerokie podejście do rozumienia tego pojęcia.

Rozumienie zastosowania produktów finansowych jako działania usług jest niezwykle ważne, gdyż uważa się, że edukacja finansowa i korzystanie z usług finansowych są ze sobą powiązane. Badania profesor Małgorzaty Iwanicz-Drozdowskiej dowodzą, że osoby nieposiadające podstawowej wiedzy z zakresu finansów rzadziej i mniej świadomie korzystają z podstawowych usług finansowych. Z drugiej strony osoby wykluczone finansowo, które najczęściej wykazują niskie dochody, mają też niewielką wiedzę z zakresu finansów. Może to ograniczać gotowość do potencjalnego skorzystania z usług finansowych w przyszłości.Tym samym powstaje „błędne koło”. Niestety wykluczenie finansowe jest powiązane silnie z wykluczeniem społecznym.

Podstawową zasadą, jaką powinniśmy się kierować przy korzystaniu z produktów finansowych, to wybieranie jedynie tych produktów, które rozumiemy, wiemy jak działają teraz i rozumiemy jakie konsekwencje, zarówno pozytywne, jak i negatywne, niesie posiadanie ich w przyszłości.

Obecnie posiadanie konta osobistego to standard. Konto powiązane jest z rachunkiem osobistym, na który przelewane są wynagrodzenia, emerytura czy inne dochody i należności. Jest to wygodny sposób dysponowania osobistymi środkami finansowymi. Mamy możliwość dostępu przez Internet, co umożliwia bezpieczną i podstawową formę zarządzania osobistymi finansami. Przelewy internetowe nie podlegają zwykle dodatkowym opłatom (w zależności od rodzaju rachunku). Do konta osobistego wydawana jest karta płatnicza i w zależności od umowy, jaką zawarliśmy z instytucją finansową, ponosimy stosowne opłaty. Konto może służyć także do gromadzenia środków, gdy nie wydajemy nadwyżek. Posiadanie rachunku osobistego wraz z możliwością prowadzenia konta internetowego to wygodny i bezpieczny sposób zarządzania własnymi finansami.

Przy zawarciu umowy z bankiem powinniśmy zwrócić uwagę na:

1. Umowę. Umowa powinna być sporządzona na piśmie i określać rodzaj rachunku i walutę, w jakiej rachunek będzie prowadzony. Mówi też o czasie, na jaki rachunek zostaje otworzony (może być nieograniczony), oraz o sposobie, w jaki można wypowiedzieć umowę. Reguluje też wysokość oprocentowania środków zgromadzonych na rachunku. Należy pamiętać, aby przed podpisaniem umowy dokładnie ją przeczytać. Przed podpisaniem umowy można poprosić pracownika banku o możliwość zabrania ze sobą wzoru egzemplarza umowy, by móc spokojnie zapoznać się z nią w domu. To bardzo ważne, by uniknąć w przyszłości nieporozumień, w sytuacji kiedy np. okaże się, że w przypadku chęci wcześniejszego wypowiedzenia umowy klient musi ponieść dodatkowe koszty w ramach kary.
2. Dokumenty niezbędne do umowy. Podczas zawierania umowy bank może poprosić klienta o przedstawienie odcinka emerytury bądź renty i dowodu osobistego.
3. Numer rachunku. Każdy rachunek ma swój indywidualny numer składający się z 26 cyfr. Numer rachunku nie jest tym samym co numer login do operacji internetowych. Numeru rachunku osobistego nie trzeba zapamiętywać, ale warto trzymać w łatwo dostępnym miejscu, np. w mailu, które przyda nam się w przypadku konieczności udostępnienia podczas przelewu.
4. Tabelę opłat. Banki mają swoje regulaminy prowadzenia rachunków bankowych oraz tabele opłat z tym związanych, warto zatem przed założeniem rachunku w danym banku sprawdzić wysokość opłaty za prowadzenie rachunku. Warto także aktualizować te informacje, ponieważ tabela opłat ulega zmianom. Otrzymamy wtedy informację w naszym panelu internetowym, że nastąpiły zmiany w tabeli opłat.

Przy wyborze banku, w którym chcemy założyć konto, należy wziąć pod uwagę swoje potrzeby i zastanowić się, co jest dla nas w banku najważniejsze: czy to, że placówka jest blisko domu, bo preferujemy kontakt osobisty, czy to, że bank ma bardzo dużą sieć bankomatów itd. Nie bez znaczenia jest także oczywiście wysokość opłat za prowadzenie konta i dokonywanie transakcji.

Zamykając konto warto poprosić o kwit potwierdzający, że konto zostało zamknięte i na rachunku nie znajdują się żadne zaległości. Taki kwit trzymamy minimum 6 lat. Ma to szczególne znaczenie w przypadku utrzymania rachunku, które może posiadać opłaty za prowadzenie konta. Wyobraźmy sobie taką sytuację, że mamy konto w banku, gdzie miesięczna opłata za prowadzenie konta wynosi 10 zł. W przypadku nierzetelnego zamknięcia rachunku osobistego co miesiąc zostaje naliczana kwota 10 złotych, która staje się naszym długiem. W przypadku posiadania informacji pisemnej z banku, że nasze konto zostało zamknięte w danym dniu, nie będziemy odpowiadali za zaistniałą sytuację.

Korzystając z konta internetowego należy jednak pamiętać o zasadach bezpieczeństwa:

1. Do banku internetowego logujemy się tylko w bezpiecznych warunkach i sieci wi-fi, której ufamy (np. w domu a nie w kafejce internetowej).
2. Korzystamy tylko z własnego komputera, nie logujemy się z komputerów, którego właściciela nie znamy, i nie możemy być pewni że nie został zainstalowany program szpiegowski.
3. Upewniamy się, że podczas logowania wyświetlony jest znaczek kłódki potwierdzający bezpieczeństwo.
4. Nie odpowiadamy na maile od banku wysłane na nasz adres mailowy, wszelkie informacje odnośnie zmiany taryfy znajdują się w panelu operacyjnym internetowego konta osobistego.
5. Hasło do systemu bankowego powinno być złożone, zawierać wielką literę, numery i znaki, nie pokrywać się z hasłem do naszego konta pocztowego. Nigdy też nie udostępniamy hasła żadnej znajomej osobie.
6. Przelew bankowy powinien mieć dwufaktorową identyfikację, zabezpieczoną hasłem otrzymanym na nasz osobisty telefon. Nie powinniśmy korzystać z haseł bankowych przekazywanych przez bank drogą pocztową w postaci spisu haseł.

Konto oszczędnościowe podobne jest do konta osobistego, ale służy również do oszczędzania. Podlega niewielkiemu zazwyczaj oprocentowaniu. Tego typu konto jest alternatywą dla lokaty, z tym że środki z konta oszczędnościowego nie są blokowane na jakiś czas (jak to ma miejsce przy lokatach terminowych). Konto oszczędnościowe nie służy (jak konto osobiste) do płacenia, a więc operacje, jakie możemy z niego wykonać, to zazwyczaj jedynie wpłata na to konto i wypłata z niego. Na koncie oszczędnościowym można trzymać wolne środki pieniężne – na tym koncie one procentują, ale klient może je podjąć w dogodnej chwili. Procedura zakładania konta oszczędnościowego jest podobna do konta osobistego. Jeśli w danym banku mamy już konto osobiste, to konto oszczędnościowe możemy założyć przez Internet bez wizyty w oddziale.

Karta płatnicza to plastikowa karta bankowa z paskiem magnetycznym lub chipem, na którym zapisano dane, tj. imię i nazwisko klienta banku i posiadacza karty oraz termin ważności karty. Karta płatnicza daje klientowi możliwość dokonywania transakcji bezgotówkowych, czyli dokonywania płatności bez potrzeby posiadania przy sobie gotówki.

Karta jest zabezpieczona czterocyfrowym kodem – tzw. PINem (skrót od angielskiej nazwy Personal Identification Number, czyli Osobisty Numer Identyfikacyjny), którego nie powinno się udostępniać osobom trzecim. PIN otrzymujemy z banku w oddzielnym mailu czy wiadmości głosowej, ale możemy go zmienić w panelu operacyjności bankowej, w sekcji “moje karty płatnicze”. Przy wypłacie środków z bankomatu warto korzystać z takich punktów, w których nie musimy ponosić opłat prowizyjnych. Często w takich bankomatach umieszczone są symbole naszego banku.

Posługując się kartami płatniczymi warto korzystać z polityki bezpieczeństwa:

1. Nie należy udostępniać numeru PIN osobom trzecim.
2. Nie należy numeru PIN zapisywać wprost ani nosić przy sobie. Najlepiej go zapamiętać. Dla tych, którym trudno jest pamiętać, można zastosować następujący trik: w kalendarzyku lub spisie telefonów można zapisać PIN pod postacią numeru telefonu do fikcyjnego znajomego. Jeśli mamy kartę w banku, którego nazwa zaczyna brzmi Bank P**, a nasz PIN to 1234 to możemy zapisać kalendarzu np Basia Piotrowska tel. 22 22 12 34. Oczywiście ten sposób nie jest idealny, i musimy pamiętać metodę, jednak pozwoli to na spisanie numeru w miarę bezpieczny sposób.
3. Wypłacamy pieniądze tylko w bezpiecznych miejscach. Warto wypłać częściej, ale małe kwoty. Wypłacanie całej sumy wypłaty jest niebezpieczne.
4. W przypadku kradzieży karty czy zablokowania jej przez bankomat należy kartę zastrzec. Wszystkie te czynności należy wykonać jak najszybciej, bowiem do chwili zgłoszenia utraty karty klient ponosi odpowiedzialność do pewnej wysokości kwoty (z reguły jest ona podana w umowie), ale od momentu zgłoszenia do banku odpowiedzialność ta przechodzi na bank, który wydał daną kartę.

Karty kredytowe działają w ten sam sposób, co karty płatnicze, z tą różnicą, że korzystamy nie ze swoich środków. Przez pewien okres, np. przez 30 dni, możemy korzystać ze środków banku bezpłatnie. Po tym okresie naliczone zostaną odsetki.

Jest to pożyczka udzielana konsumentowi (kredytobiorcy), regulowana ustawą o kredyt konsumencki, która weszła w życie 18 grudnia 2011 roku (do tego dnia reguluje umowa o kredycie konsumenckim z 2001 roku). Ustawa ta reguluje co jest kredytem konsumenckim.

Do kredytów konsumenckich zalicza się m.in. kredyty gotówkowe, ratalne oraz kredyty w kontach osobistych konsumentów (opisanych wcześniej rachunkach bieżących). Nie jest natomiast kredytem konsumenckim tzw. umowa kredytu 0% – nie przewiduje ona bowiem oprocentowania i innych kosztów wiążących się z zaciągnięciem i spłatą kredytu.

Maksymalna kwota kredytu konsumenckiego została określona na 255 550 zł. Kredytodawcą (instytucją udzielającą kredytu) może być osoba fizyczna lub osoba prawna (przedsiębiorca) bądź grupa osób, która zajmuje się udzielaniem pożyczek w ramach działalności biznesowej.

Należy pamiętać, że kredytów w oparciu o prawo bankowe mogą udzielać wyłącznie banki. Natomiast firmy pożyczkowe (parabanki) udzielają pożyczek w oparciu o przepisy Kodeksu Cywilnego.

Zarówno umowa kredytu, jak i umowa pożyczki, powinna być sporządzona na piśmie i zawierać następujące elementy:

1. pełne dane osoby biorącej kredyt (kredytobiorcy),
2. pełne dane osoby bądź instytucji udzielającej kredyt (kredytodawcy),
3. wysokość kredytu,
4. informację o zasadach i terminach spłaty kredytu (wraz z informacją o możliwości wcześniejszej spłaty kredytu),
5. informację o całkowitej kwocie do zapłaty oraz wysokości rat,
6. informację o kosztach kredytu (opłaty, prowizje, ubezpieczenie),
7. według prawa koszty odsetek kredytu (maksymalne oprocentowanie kredytu) nie mogą wynieść więcej niż czterokrotność stopy lombardowej Narodowego Banku Polskiego (obecnie około 25%).

Niestety co do kosztów innych opłat nie ma już takich ograniczeń. Należy zatem zwrócić uwagę na to, jakie koszty kredytodawca wymienia w umowie i jaką mają one wysokość. Może się bowiem zdarzyć, że kredytodawca będzie oferował pożyczenie kwoty na bardzo niski procent, ale dodatkowo ustanawia np. 10-procentową prowizję i różne opłaty dodatkowe. W rezultacie może się okazać, że rzeczywiste oprocentowanie wyniesie wtedy nawet kilkaset procent.

Dlatego tak niezbędne jest przeczytanie umowy kredytowej przed jej podpisaniem ze szczególnym zwróceniem uwagi na to, czy zawiera ona wszystkie wymienione elementy, a następnie upewnienie się, jaki jest rzeczywisty koszt kredytu – jakie całkowite zobowiązanie, wyrażone sumą otrzymanego kredytu i wszystkich jego kosztów, kredytobiorca będzie musiał spłacić.

Zatem – podobnie jak przy umowie o rachunek bankowy – warto poprosić przedstawiciela pożyczkodawcy o egzemplarz projektowanej umowy, by móc się z nią spokojnie zapoznać w domu. Takie prawo daje nam artykuł 12 Ustawy o kredycie konsumenckim, który mówi: Konsument ma prawo do otrzymania, na wniosek, bezpłatnego projektu umowy o kredyt konsumencki, jeżeli w ocenie kredytodawcy lub pośrednika kredytowego spełnia on warunki do udzielenia mu kredytu konsumenckiego przez tego kredytodawcę lub pośrednika kredytowego. Projekt umowy powinien zawierać dane konsumenta, o których mowa w art. 30 ust. 1 pkt 1, oraz wszystkie warunki, na których kredyt mógłby zostać udzielony.

Kredyt gotówkowy jest pożyczeniem pieniędzy w formie gotówki. Kredyt ten należy spłacić w określonej przez umowę liczbie rat w wyznaczonym (również w umowie) czasie.

Osoba biorąca kredyt – kredytobiorca – otrzymuje gotówkę od kredytodawcy, czyli instytucji udzielającej kredytu. Instytucjami takimi są banki, kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz firmy pożyczkowe. Można tego także dokonać za pomocą pośredników finansowych, z tym że należy pamiętać o tym, o czym wspomniano powyżej: kredytu w oparciu o przepisy prawa bankowego udzielają wyłącznie banki.

Kredyt konsolidacyjny to zbiór wszystkich naszych kredytów w jednym z niższą ratą niż wszystkie dotychczasowe nasze zobowiązania. Brzmi zachęcająco, ale zalecamy ostrożność i rozwagę przy korzystaniu z takich kredytów, gdyż poczucie spłacania niższej, jednej raty (ale w dłuższym czasie) może w nas szybko wzbudzić chęć zaciągnięcia kolejnego zobowiązania.

Ubezpieczenie to umowa (polisa) zawarta pomiędzy towarzystwem ubezpieczeniowym (ubezpieczycielem) a klientem (ubezpieczającym). Według polskiego prawa ubezpieczycielem może być wyłącznie zakład ubezpieczeń (działający jako spółka akcyjna czy towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych). Istotne jest to, że taki ubezpieczyciel musi posiadać zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej wydane przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Jest to dokument, w którym strony potwierdzają zawarcie umowy ubezpieczenia na uzgodnionych warunkach. Na jej podstawie ubezpieczony otrzyma odszkodowanie w chwili wystąpienia zdarzenia losowego, na jakie zawarta jest polisa. Jest on zobowiązany do opłacania składki w określonej wysokości i w wyznaczonym czasie. Opłacenie składki to konieczny warunek, aby móc dochodzić prawa do odszkodowania w razie zaistniałego zdarzenia wymienionego w polisie.

Polisa powinna zawierać:

1. dane ubezpieczającego
2. dane ubezpieczonego, jeżeli są inne niż ubezpieczającego (np. mąż ubezpieczający żonę)
3. rodzaj ubezpieczenia
4. sumę ubezpieczenia i wysokość składki
5. okres, na jaki została zawarta polisa
6. zakres ubezpieczenia (co obejmuje, a co wyłącza z ubezpieczenia)
7. obowiązki ubezpieczonego w trakcie trwania polisy

Każda firma ubezpieczeniowa posiada regulamin ubezpieczeń, w którym znajdują się opisy praw i obowiązków zarówno klienta, jak i ubezpieczyciela, a podstawowe umowy ubezpieczenia są oparte o zapisy zawarte w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia (tzw. OWU). OWU opisują najważniejsze cechy danego ubezpieczenia, tj. zakres i czas jego trwania, sposób zawierania umowy, prawa i obowiązki stron umowy oraz sposób oceny i zasady wypłaty odszkodowania.

Lokata to umowa, na mocy której klient powierza instytucji finansowej uzgodnioną kwotę swoich środków finansowych na określony czas. Po upływie tego czasu instytucja  finansowa jest obowiązana wypłacić klientowi tę powiększoną sumę o umówione odsetki. Odsetki w tym przypadku to przychód dla posiadacza lokaty. Zatem lokata ma na celu pomnożenie kapitału.